در تاریخ معاصر ایران، رهبری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای یکی از دوره‌های مهم و سرنوشت‌ساز به‌شمار می‌آید. از زمان پذیرش این مسئولیت توسط ایشان در سال ۱۳۶۸ تاکنون، کشور گاه دچار چالش‌هایی‌شده که هر کدام آزمونی برای آشکارشدن گوشه‌ای از توانمندی‌های مدیریتی و رهبری ایشان‌بوده است.

در عرصه سیاست خارجی، مذاکره یکی از ابزارهای شناخته‌شده دیپلماسی است که بسته به شرایط، اشکال و شیوه‌های مختلفی به خود می‌گیرد. یکی از تقسیم‌بندی‌های مهم در این زمینه، تفکیک «مذاکره مستقیم» و «مذاکره غیرمستقیم» است؛ مسئله‌ای که در سیاست خارجی جمهوری‌اسلامی ایران، با در نظر داشتن اصول و اهداف کلان، همواره به‌دقت مورد ملاحظه قرار گرفته است.

در تحلیل سیاست خارجی جمهوری‌اسلامی ایران، یک نکته اساسی و متفاوت نسبت به سایر الگوهای حکمرانی در جهان وجود دارد و آن نقش بی‌بدیل و تعیین‌کننده «مردم» در این عرصه است. این جایگاه ویژه، نه یک شعار بلکه حقیقتی جاری در نظام تصمیم‌گیری است که همواره در بیانات رهبر انقلاب‌اسلامی مورد تاکید قرار گرفته و در عمل نیز به‌عنوان رکن اصلی مدیریت کشور، به‌خصوص در شرایط جنگ ترکیبی، نقش‌آفرینی‌کرده است.

در مدیریت کلان کشور و به‌ویژه در عرصه سیاست خارجی، یکی از مسائل مهم و همیشگی، نحوه مواجهه با شرایط پیچیده و متغیر جهانی است. اینکه در هر مقطع زمانی چه تصمیمی اتخاذ شود، چگونه با تهدیدات روبه‌رو شویم، کجا ایستادگی کنیم و کجا در قالب گفت‌وگو و مذاکره به دنبال پیشبرد اهداف باشیم، نیازمند برخوردی دقیق، هوشمند و براساس مبانی فکری مستحکم است.

همیشه تب مذاکره با غرب در جامعه سیاسی ایران داغ بوده است. به‌خصوص با توجه به دهه گذشته که مذاکره به‌عنوان مهم‌ترین برنامه دولت وقت ایران برای حل مشکلات اقتصادی شمرده شده بود. اکنون که بیش از یک دهه از آن روزها می‌گذرد، وقایع مهمی در ایران و جهان بروز و ظهور یافته که تلقی مردم کشورمان را نسبت به مذاکره با آمریکا تا حدودی تغییر داده است!

تحولات جهانی روزبه‌روز شتاب می‌گیرند و تغییر نظم جهانی به گونه‌ای پیچیده پیش می‌رود و تنازع، هر روز به شکل متفاوتی ایجاد می‌شود. در سال‌های متمادی، سیاست خارجی ایالات متحده همواره از ابزار «تهدید نظامی» به عنوان یکی از اهرم‌های فشار علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده کرده است.

مذاکره در سیاست خارجی همواره موضوعی پیچیده و در عین حال اساسی بوده است. در برخی موارد، مذاکره به‌عنوان ابزاری برای رسیدن به توافقاتی سیاسی و اقتصادی مطرح می‌شود، اما در دیگر مواقع، به‌عنوان موضوعی که ممکن است به عدول از اصول و منافع ملی منجر شود، مطرح است. این تناقض‌پذیری در تفکر سیاسی و دیپلماتیک به‌ویژه در سطح جهانی، در سیاست خارجی جمهوری‌اسلامی ایران با چالش‌های خاص خود مواجه است. اما سؤال مهمی که در این میان مطرح می‌شود این است که آیا مذاکره می‌تواند به پیشبرد اصول سیاست خارجی جمهوری‌اسلامی کمک کند یا آنکه به تعارض با آن اصول می‌پردازد؟

در سیاست بین‌الملل، مذاکره صرفا یک اقدام نمایشی یا نمادین نیست، بلکه بخشی از رفتار معنادار کشورها در مسیر تامین منافع ملی است.