حجاب، در هندسه فقه اجتماعی اسلام، یک حکم فردی صرف نیست؛ «سیاست فرهنگی جامعه» است و هرجا حکم فردی به سطح «سیاست هویتی» ارتقا یابد، میدان نزاع نیز از رفتار شخصی به «نظام معنا» منتقل می‌شود. حجاب، در مقیاس تمدنی، «سپر نرم امنیت» است؛ سپری که هویت‌ها را از انحلال، خانواده را از تهافت و جامعه را از تسخیر میل غربی پاس می‌دارد.

حجاب را صرفا در قالب یک «مسئله» یا «احکام فردی» تقلیل دهیم، در دام همان نگاهی افتاده‌ایم که قرن‌هاست فهم پدیده‌های پیچیده انسانی را با بن‌بست مواجه ساخته است.

حجاب، به‌مثابه یکی از ارکان هویتی و اجتماعی در تمدن اسلامی، در دهه‌های اخیر به قلب «جنگ نرم» جهانی علیه امت اسلامی تبدیل شده است. این نبرد صرفا بر سر پوشش نیست؛ بلکه بر سر معنای هویت، قدرت نرم خانواده و اصالت فرهنگی است.

در اتاق‌های فکر استراتژیک غرب، سال‌هاست که زنگ خطر یک «پدیده نوظهور» به صدا درآمده است. این پدیده، نه سانتریفیوژهای نطنز است و نه پهپادهای نقطه‌زن؛ بلکه پدیده‌ای است به نام «زن مسلمان مدرن و باحجاب». دنیای غرب، ۲۰۰ سال تلاش کرد تا یک معادله قطعی را در ذهن بشر جا بیندازد: «زن اگر می‌خواهد پیشرفت کند، باید از قید مذهب و حجاب رها شود.» آنها برهنگی را لازمه مدرنیته و حجاب را مساوی با انزوا و بی‌سوادی تعریف کرده بودند.

زن، همیشه فقط یک فرد در جامعه نبوده؛ او سازنده فضا، روح و فرهنگ یک ملت است. حجاب او نیز، فقط یک «لباس» نیست؛ نشانه‌ای از نوع نگاهی است که زن به خود، به بدن خود و به جایگاه خود در دنیا دارد. از طرفی، آنچه زن انتخاب می‌کند، تنها به خودش مربوط نمی‌شود، بلکه آینده یک خانه، یک نسل و حتی یک سرزمین را شکل می‌دهد. از همین‌رو، هیچ مسئله‌ای درباره زن، فقط یک موضوع شخصی و فردی باقی نمی‌ماند. آنچه یک زن امروز برمی‌گزیند، بازتابی در فردای جامعه خواهد داشت.

«حجاب» در منطق اسلام، پیش از آنکه امری صرفا پوششی یا رفتاری باشد، یک مسئله انسان‌شناختی و برآمده از نوع نگاه انسان به خود، جهان و سبک زندگی است. نخستین نکته‌ای که باید فهم شود این است که در دستگاه معرفتی اسلام، زن و مرد هر دو دارای نوعی حجاب خاص‌اند و خروج از حدود مقرر برای هر یک، بی‌حجابی تلقی می‌شود؛ بی‌آنکه تفاوتی میان زن و مرد باشد. بنابراین، تحلیل حجاب باید از سطح احکام به سطح مبانی انسان‌شناختی، فطری و تاریخی عبور کند و به پرسش اساسی‌تری پاسخ دهد: انسان امروز بر اساس کدام عقلانیت زندگی می‌کند؟

بحث حجاب در ایران، اگرچه گاه در سطح قانون و الزام اجتماعی مطرح شده، اما حقیقت آن در ساحت فرهنگ و معنا شکل می‌گیرد. هیچ جامعه‌ای با تکیه بر اجبار نتوانسته است سبکی از زیست را برای همیشه تثبیت کند؛ آنچه ماندگار می‌شود، «باور درونی» و «پذیرش فعال» است. از این منظر، مسئله حجاب بیش از آنکه موضوعی انتظامی یا حتی فقهی باشد، یک پروژه فرهنگی بلندمدت است که نیازمند مهندسی ترویج و بازآفرینی گفتمانی است.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و شکل‌گیری حکومتی مبتنی بر مبانی و مواضع اسلامی، حجاب به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین نمادهای ایرانی ـ اسلامی مطرح شد؛ نمادی که نیاز چندانی به تعریف ضرورت یا چیستی خود نداشت، زیرا صرف آگاهی از پیوند عمیق میان دین و حجاب، لزوم التزام به آن را برای عموم روشن می‌ساخت. آموزه‌ای که اگر چه در ابتدا نیازی به تعریف و اثبات نداشت اما امروزه آموزه حجاب این امکان و قابلیت را دارد تا با مورد هجمه قرار گرفتنش نظام حاکم تغییر و دچار تزلزل و دگرگونی شود و تنها راه برون‌رفت آن باز تعریف ماهوی آن است.