تحولات سوریه در سال‌های اخیر، فراتر از یک بحران منطقه‌ای صرف، به آزمونی حیاتی برای سیاست‌های امنیتی و استراتژیک جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. درک درست و بازطراحی عمق استراتژیک کشور در سایه این تحولات، امری غیرقابل‌چشم‌پوشی است که تاثیرات مستقیم و عمیقی بر امنیت ملی ایران دارد.

وقتی موشک‌های نقطه‌زن ایرانی در عرض چند دقیقه خواب‌سنگین نظامیان تل‌آویو را به کابوسی زنده بدل کردند، خیلی‌ها شوکه شدند؛ نه فقط در پنتاگون و لندن و تل‌آویو، بلکه در همان اتاق‌های خبر پوشیده با پرچم سفید بی‌طرفی که سال‌هاست ماموریتشان را با لفافه «اصلاحات»، «عقلانیت رسانه‌ای» و «منافع ملی» انجام می‌دهند.

در ساحت تمدن آنچه یک ملت را زنده نگه می‌دارد نه صرفا قدرت نظامی، نه منابع طبیعی و نه حتی دستاوردهای فناورانه است؛ بلکه جوهره‌ای است به‌مراتب عمیق‌تر، دیرپاتر و بنیادین‌تر به نام «هویت». هویتی که اگر از دل آزمون‌های بزرگ و بحران‌های سهمگین عبور نکرده باشد، همچون زینتی بر قامت یک بنای سست خواهد بود.

در میانه‌ نبردی که گلوله‌هایش از آسمان غزه فرود می‌آمد، اما گردوغبار آن به افکار و باورهای مردم ایران نیز می‌نشست، خط مقدم نبرد نه فقط در جبهه‌های خاکی که در میدان شناخت، روان و اراده‌ها شکل گرفت. دشمن این‌بار تنها به جنگ پهپاد و موشک نیامده بود، بلکه به‌زبان نرم رسانه با منطق وارونه تبلیغات و با روان‌شناسی فتنه آمده بود تا ریشه‌ای‌تر بجنگد؛ آمده بود تا «اعتماد به رهبری» را نشانه رود.

در میدان نبردهای سخت و پیچیده امروز، یک حقیقت آشکار شده است و آن اینکه هیچ قدرت نظامی و اقتصادی به‌تنهایی نمی‌تواند سرنوشت یک کشور را رقم بزند، مگر آنکه پشتوانه‌ای قوی و مستحکم از اتحاد و انسجام ملی داشته باشد. تجربه حمله اخیر آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران، نمونه‌ای بارز از اهمیت این اصل است. رمز پیروزی‌ها و مهارت مهار، نه‌تنها در تجهیزات و فناوری بلکه در اتکا به ستون محکم اتحاد ملی نهفته است.

ایران، همزمان که در میدان نظامی دست بالا را دارد، در میدان دیپلماسی نیز بازیگری بی‌جانشین است. از لبنان تا چین، از مسکو تا اسلام‌آباد، از بغداد تا دوحه؛ نام ایران دیگر نه‌فقط در افتخارنامه‌ها که در محاسبات دقیق راهبردی به‌عنوان «قدرت تعادل‌ساز» ثبت شده است. این یعنی ایرانی قوی که با تکیه بر عقل و عزت، صحنه را شکل می‌دهد. در جریان حمله ۲۳ خرداد، همه چشم‌ها به تهران دوخته شد. برای ارزیابی اینکه آیا ایران تنش را به جنگی تمام‌عیار بدل می‌کند؟

در سال‌های اخیر، نقدهایی نسبت به مناسک دینی و آیین‌های جمعی در جامعه ما مطرح شده که در جای خود درخور تامل است. یکی از این نقدها که با زبان سنجیده و دغدغه‌مند در قالب مفاهیمی چون «توده‌سازی آیینی»، «نمایش مناسکی»، یا «از خودبیگانگی جمعی» بیان می‌شود، بر خطرات یکسان‌سازی فرهنگی، بهره‌برداری رسانه‌ای و ازمیان‌رفتن خرده‌هویت‌های دینی تاکید دارد. این نگاه که عموما برگرفته از سنت انتقادی جامعه‌شناسی مدرن بوده، حساس به قدرت، نگران هژمونی و شنوا نسبت به صداهای حاشیه‌ای است.

در معادلات آینده‌نگرانه گاهی مولفه‌هایی وجود دارند که برخلاف ظاهر آرام و خاموششان، سرنوشت‌ساز و تحول‌آفرین‌اند. یکی از این مولفه‌های کلیدی که در دهه‌های اخیر با کم‌توجهی و حتی بی‌توجهی از سوی سیاست‌گذاران و مردم مواجه شده، مسئله جمعیت است؛ جمعیت نه فقط به‌مثابه عددی در آمارنامه‌ها، بلکه به‌مثابه نیرویی زنده در ساخت تمدن، پیشرفت، هویت ملی و پویایی فرهنگی. رهبر انقلاب اسلامی در بیانات راهبردی خود، بارها و به‌صراحت به اهمیت و فوریت این مسئله اشاره کرده‌اند. اما آیا جامعه ما عمق این هشدار را دریافته است؟